به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، سال ۱۴۰۴ برای گردشگری ایران سالی پرتنش و پرتوقف بود. ترکیبی از فشارهای اقتصادی، تحولات سیاسی و شرایط ناپایدار اجتماعی، روند آرامِ رشدی را که این بخش تازه پس از رکود اجباری به آن دست یافته بود، متوقف کرد. هرچند هنوز آمار رسمی و جامعی از عملکرد امسال منتشر نشده است، اما مرور وضعیت پیش از بحران، به‌ویژه در بخش اقامت، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی گردشگری، می‌تواند چشم‌انداز روشنی از آینده این حوزه ارائه دهد.داده‌های منتشرشده از سوی پلتفرم‌های رزرو آنلاین اقامت نشان می‌دهد رفتار سفر ایرانیان به‌سرعت در حال دیجیتالی‌شدن است.
سهم رزروهای آنلاین از کل بازار اقامت که در سال ۱۴۰۱ حدود ۷ درصد بود، تا پایان سال ۱۴۰۳ به نزدیک ۲۰ درصد رسیده است. این جهش، نشانه گسترش فرهنگ سفر آنلاین در کشور است؛ موضوعی که سیاستگذاران گردشگری بهتر است در طراحی زیرساخت‌ها، خدمات و استراتژی‌های آینده خود آن را جدی بگیرند.
آمار دقیقی از خسارات جنگ به بخش گردشگری منتشر نشده، اما پلتفرم «جاباما» شهریورماه امسال با تحلیل داده‌هایی که در حوزه اقامت در اختیار داشت، اعلام کرد این بخش تنها در چندروز ابتدایی جنگ، افت ۷۰ درصدی را تجربه کرد و سطح رزروها به پایین‌تر از دوران همه‌گیری کرونا سقوط کرد.
براساس این گزارش، این کاهش بی‌سابقه نه‌فقط حاصل کاهش سفر، بلکه نتیجه هم‌زمان سه عامل بود: تردید عمومی، جابه‌جایی اضطراری مسافران و اختلال اینترنتی گسترده. این آمار نه‌تنها از کاهش رزروها که حکایت از تأثیر جنگ بر درآمد صاحبان مراکز اقامتی داشت. این بحران نشان داد این مسیر روبه‌رشد بسیار شکننده است و به زیرساخت، برنامه‌ریزی و اعتماد پایدار نیاز دارد.
سفرهای آنلاین در گرو زیرساخت
جاباما اخیراً گزارشی تحلیلی از آمارهای مربوط به حوزه اقامت منتشر کرده که می‌تواند تصویر نسبتاً روشنی از وضعیت اقامت در بخش گردشگری ارائه کند. آمارهای تحلیلی این پلتفرم در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد ۲۰ درصد از کل رزروهای اقامت کشور به‌صورت آنلاین انجام شده؛ رقمی که نسبت به سال ۱۴۰۲ سه درصد و نسبت به سال ۱۴۰۱ بیش از دو برابر رشد داشته است.
این جهش نشان می‌دهد گردشگری داخلی ایران از قالب سنتی خود فاصله گرفته و اکنون در حال ورود به مرحله‌ای تازه از بلوغ دیجیتال است، اما تداوم این مسئله نیازمند تقویت زیرساخت‌ها، به‌ویژه اینترنت و دسترسی به آن، است. ضمن اینکه این رشد نشان‌دهنده اعتماد مسافران به پلتفرم‌هاست، موضوعی که بیش‌ازپیش ضرورت نظارت بر کیفیت خدمات این بخش را یادآوری می‌کند.
مسافران به‌دنبال اقامتگاه، دولت به‌دنبال ساخت هتل
جاباما در گزارش خود از حدود ۱۸ هزار میزبان فعال در ۶۸ شهر کشور خبر داده که در مجموع ۳۰ هزار اقامتگاه را مدیریت می‌کنند. چنین ظرفیتی باعث شده است بازار اقامت در ایران، به‌ویژه در شهرهای شمالی و مناطق گردشگرپذیر، از انحصار هتل‌ها خارج شود و به یک شبکه گسترده از اقامتگاه‌های خصوصی و مردمی تبدیل شود.
در بخشی از این گزارش آمده است: «برخلاف هتل‌ها که بیشتر تحت‌تأثیر سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و هزینه‌های بالای ساخت قرار دارند، اقامتگاه‌های غیرهتلی در فضایی منعطف‌تر رشد کرده‌اند. این ویژگی در بسیاری از نقاط ایران که ظرفیت ساخت هتل در آنها وجود ندارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. تعداد اتاق‌های کمتر، سرمایه اولیه پایین‌تر و بازگشت سرمایه سریع‌تر موجب شده است افراد بیشتری بتوانند وارد این بازار شوند و روی آن سرمایه‌گذاری کنند.»
این تحلیل براساس رفتار میزبانان و مسافران در حالی ارائه شده است که نگاه دولت و متولیان این بخش بر افزایش تعداد هتل‌ها تأکید دارد. به‌گفته «رضا صالحی امیری»، وزیر گردشگری، «براساس برنامه هفتم باید تا پایان این برنامه ۵۰۰ هتل افتتاح شود.» طبق اعلام برخی کارشناسان گردشگری این اصرار بر توسعه در بخش هتل‌ها درحالی‌است که بخش قابل‌توجهی از پروژه ساخت هتل‌ها متوقف و یا از سوی بانک‌هایی که به جریان پروژه تسهیلات ارائه کرده‌اند، در حال مصادره‌شدن است.
درعین‌حال، آمارها نشان می‌دهد در بخش سرمایه‌گذاری در سال ۱۴۰۳ بازار اقامتگاه‌های غیرهتلی، به‌عنوان گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه و انعطاف‌پذیر، جذاب‌تر از سایر بخش‌های گردشگری بوده است.
مهمانان و میزبانان رکورددار
فارغ از مباحث کلان گردشگری، این گزارش تحلیلی اطلاعاتی هم درباره رکوردشکنی مسافران و میزبانان دارد که قابل‌توجه است. در میان رکوردهای جالب در این داده‌ها مهمانی با بیشترین تعداد رزرو، در طول سال ۱۴۰۳، ۳۱ رزرو در ۲۴ اقامتگاه مختلف در استان مازندران داشته است. طولانی‌ترین اقامت ثبت‌شده در یک رزرو نیز مربوط به اقامت ۳۰ شب در ویلای ساحلی فریدونکنار است، درحالی‌که رکورد اقامت طولانی در مجموع رزروها، ۲۴۵ شب در هفت اقامتگاه در تهران است.
در بخش مالی، یک مهمان تهرانی با ۲۸۱ میلیون تومان هزینه در ۲۲ رزرو مختلف، عنوان گران‌ترین رزروکننده سال را از آن خود کرده است. از سوی دیگر، در میان میزبانان، رکورد بیشترین درآمد از هر اتاق‌شب با رقم ۷۸ میلیون و ۴۴۷ هزار تومان به یکی از میزبانان فعال در تهران تعلق دارد و بیشترین درآمد کل از محل رزرو، با ۶.۳ میلیارد تومان، سهم میزبانی در قشم بوده است.
بازیگران اصلی اقتصاد اقامت در گردشگری
در اکوسیستم اقامتگاه‌های خصوصی «میزبان ویژه» به کسانی گفته می‌شود که مالک یا مدیر چندین اقامتگاه‌اند. کسانی که به‌نوعی بازیگران اصلی بازار محسوب می‌شوند. طبق آمار جاباما، ۹۲ درصد این میزبانان در استان‌های مازندران، گیلان، البرز، تهران، اصفهان، هرمزگان، فارس، خراسان‌رضوی، گلستان، یزد و اردبیل فعال هستند و تنها ۸ درصد در سایر استان‌ها حضور دارند. رویکرد اصلی این گروه افزایش تعداد اقامتگاه‌های تحت مدیریتشان است، نه صرفاً تعداد رزروها. سهم اقامتگاه‌های متعلق به میزبانان ویژه از کل بازار ۲۷ درصد است. در میان آنها، ۶ درصد بیش از ۱۰ اقامتگاه، ۱۴ درصد بین شش تا ۱۰ اقامتگاه و ۸۰ درصد بین دو تا پنج اقامتگاه دارند.
شهرها و مسیرهای پرتقاضا
در نقشه اقامت ۱۴۰۳، همچنان رامسر با ۱۰ هزار و ۷۰۷ اقامتگاه در صدر شهرهای ایران قرار دارد؛ با افزایشی بیش از دو هزار و ۶۰۰ و احد نسبت به سال گذشته. پس از آن، تهران با ۹ هزار و ۹۷۸ اقامتگاه، مشهد با ۹ هزار و ۸۴۹، ماسال و شیراز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
برخلاف تصورات رایج که به‌نظر می‌رسد شهرهایی با جاذبه گردشگری بیشترین اقامت را دارند، طبق تحلیل‌های آماری در شاخص جذب مهمان، تهران با ۳۹۴ هزار و ۳۴۵ مهمان صدرنشین است و افزایشی ۸۲ هزار نفری نسبت به سال ۱۴۰۲ داشته است. پس از آن، کردان با ۲۴۰ هزار و رامسر با ۲۰۷ هزار نفر قرار دارند و شهرهای بندر انزلی و قشم در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
از نظر اقامت واقعی (نفرشب و اتاق‌شب)، تهران همچنان بی‌رقیب در صدر است و با ۸۱۱ هزار و ۷۷۶ نفرشب و ۱۶۶ هزار و ۱۸ اتاق‌شب، رشد ۵۰ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۲ ثبت کرده است. رتبه‌های بعدی به رامسر، قشم، کردان و مشهد تعلق دارد.
در شاخص رشد میزبانان جدید، مشهد با ۲۶۹ میزبان تازه، در صدر قرار گرفته و پس از آن، رشت با ۲۳۶، فومن، شیراز و اصفهان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
از نظر نسبت تعداد رزرو به اقامتگاه -شاخصی که میزان تقاضا نسبت به ظرفیت عرضه را می‌سنجد- هم آمارها قابل‌توجه است. کردان با ۴۲ هزار رزرو از ۵۷۷ اقامتگاه و تهران با ۱۲۳ هزار رزرو از ۸۵۹ اقامتگاه در صدر فهرست هستند.
سلیقه‌ای متنوع و روبه‌توسعه
ترکیب اقامتگاه‌های فعال در سال ۱۴۰۳ تصویری از تنوع فرهنگی و اقلیمی سفر در ایران ارائه می‌دهد. از مجموع ۳۰ هزار اقامتگاه فعال: ۳۸.۷ درصد ویلا، ۲۰.۵ درصد آپارتمان، ۱۵.۸ درصد بومگردی و اقامتگاه سنتی، ۱۰.۵ درصد سوییت، ۶.۸ درصد کلبه، ۵.۵ درصد مجتمع اقامتی و ۲.۲ درصد سایر اقامتگاه‌ها (از جمله هاستل‌ها، مسافرخانه‌ها و کاروانسراها) هستند.
در سال گذشته این پلتفرم برای پاسخگویی به نیاز گروه‌های خاص، دسته‌بندی‌های جدیدی نیز معرفی کرد؛ از جمله اقامتگاه‌هایی با امکانات ویژه توان‌یابان (سه هزار و ۲۳۰ واحد) و اقامتگاه‌هایی با پذیرش حیوانات خانگی (دو هزار و ۱۸۹ واحد). این تنوع نه‌تنها دامنه انتخاب مسافران را افزایش داده، بلکه نشان‌دهنده بلوغ بازار و حرکت آن به‌سوی تجربه‌محوری است؛ جایی که دیگر مقصد، نه شهر، بلکه نوع اقامت و سبک سفر است.
نظر شما